بسمه تعالی

طرح تونل‌های باران ساز (توباس)

نویسنده: دکتر محمدعلی داعی

مقدمه: آب شیرین، آن مایه حیات، همان کیمیایی که ما کویرنشینان قدر  آن را بیش از هر کسی می‌دانیم، این روزها کمبود و ارزش‌های والایش را بیش از هر زمانی دارد به رخ می‌کشد. به همین دلیل برخی دلسوزان، دست بکار شده‌اند و راه حل‌های گوناگونی برای مقابله کم آبی پیشنهاد می‌کنند. صرف نظر از پیشنهاد هایی که برای استفاده بهتر از آبهای موجود و افزایش بازده آب ارائه می‌شود و حقا باید مورد توجه قرار گیرند، گاهی نظریاتی را می‌بینیم که منطقی به نظر نمی‌رسند . نمونه آن طرح‌های انتقال آب از دریاهای جنوب و یا شمال به مناطق مرکزی است که متاسفانه مورد عنایت جمعی از عوام و حتی برخی خواص غیر متخصص هم قرار گرفته و بودجه های کلانی نیز به آنها اختصاص داده شده است. شیرین کردن آب دریا در جنوب و پمپاژ و بالا آوردن آن حداقل به ارتفاع1300 متر، و رساندن آن به مناطق مرکزی مثل استان یزد آنقدر گران تمام می‌شود که برای صنعت و کشاورزی توجیه اقتصادی ندارد. برای تامین آب شرب هم که البته راه حل های بهتری وجود دارد . اما آنچه در این مقاله پیشنهاد می‌شود با ایده هایی که تاکنون شنیده‌اید کاملا متفاوت است و آن عبارت است از انتقال بخار آب بیشتر به جو (اتمسفر) به منظور افزایش بارندگی، در مرحله نخست برای مناطق ساحلی و سپس هدایت آن به مناطق مرکزی. توجه کنید این روش، با باروری ابرها که در برخی کشورها و از جمله در بخش‌های مرکزی کشور خودمان چند سالی است انجام می‌شود تفاوت دارد. باروری ابرها روشی برای تخلیه بخشی از محتوای ابرهای در حال عبور از منطقه است. البته اگر ابری وجود داشته باشد. تازه در آن شرایط هم به دلایلی که جای بحثش اینجا نیست کار چندان دلچسبی نیست. کار مطلوب این است که اگر مقدور باشد با روشی طبیعی ابر تولید کنیم، آن هم با صرف انرژی اندک و بدون آسیب رساندن به محیط زیست. خوشبختانه این کار مقدور و عملی است و این توانایی را دارد که ظرف چند سال شرایط اقلیمی را ابتدا در مناطق ساحلی جنوب و سپس در سایر نقاط کشور تغییر دهد. تا آنجا که نویسنده اطلاع دارد، مشابه این طرح در هیچ مکانی در جهان اجرا نشده است. البته اینجانب طرحی با مضمون مشابه را در اردیبهشت ماه گذشته در سمپوزیوم علوم زمین اروپا که در شهر وین در اطریش برگزار شده بود، ارائه دادم که بسیار مورد استقبال صاحب نظران قرار گرفت. اطلاعات بیشتر راجع به آن مقاله را در انتهای این نوشتار می‌توانید ملاحظه کنید.

دلایل بروز خشکسالی در سال های اخیر:

نظریه غالب این است که دلیل اصلی کاهش بارندگی در سال‌های اخیر، افزایش گرمای زمین (global warming) است. افزایش دما در خاورمیانه بیش از متوسط جهانی بوده است. افزایش دمای متوسط جهانی را حدود یک درجه می‌دانند ولی در خاورمیانه این افزایش به حدود سه درجه هم می‌رسد. افزایش دما سبب تشکیل یک حباب عظیم هوای گرم و پرفشار بر فراز منطقه شده که غالبا اجازه تشکیل توده ابرهای موضعی و ورود توده هوای مرطوب از دور دست به منطقه را نمی‌دهد. نتیجه‌اش این است که میزان متوسط بارندگی در سواحل جنوبی که تا دو دهه قبل به طور متوسط 200-300 میلیمتر بود در سال‌های اخیر به نحو محسوس کاهش یافته و همانند گذشته توزیع یکنواخت در طول فصل هم ندارد و بیشتر به چند بارش سیل آسا محدود می‌شود. اطلاعات و آمار هواشناسی در کل خاورمیانه این واقعیت را نشان می‌دهد. در همین دوره میزان بارندگی در حوضه مدیترانه نیز بیست درصد کاهش داشته است.

اصول طرح تونل های باران ساز (توباس): طرح توباس درواقع چیزی جز تقویت الگوی طبیعی بارندگی نیست. در حالت عادی هر روز مقادیری بخار آب از سطح دریا به آسمان صعود می‌کند و اگر بتواند به ارتفاع مناسب برسد، بر اثر سرما متراکم شده و تولید ابر و متعاقبا باران می‌کند. اما در شرایطی که مثل این سال ها، جو گرم و پر فشار دیگر به قدر کافی توده‌های هوای مرطوب را نمی‌پذیرد ما تلاش می‌کنیم مقادیری بخار آب را بدان تزریق کنیم. ابزار ما برای تزریق، تونل های عمودی یا چاه‌هایی است که در بلندی‌های ساحلی حفر می‌کنیم. این تونل‌های عمودی که از انتها به بیرون باز شده‌اند، کار پمپاژ هوای گرم به بالا را به صورت خود بخود و طبیعی انجام می‌دهند. درست مثل همان کاری که لوله بخاری منزل شما برای انتقال دود و گاز کربنیک به جو انجام می‌دهد. ممکن است بفرمایید که لوله بخا"